Tymianek

Tymianek
Nazwa tymianku pochodzi od greckiego słowa thymon znaczącego 'do odkażania ", choć podobne słowa oznaczają odwagę i poświęcenie, które według tradycji również przypisywano tej roślinie. Nieprawdą jest, że łatwiej byłoby sporządzić listę potraw, w których tymianek nie występuje – w Europie Zachodniej i w kuchni Bliskiego Wschodu trafia on do znacznej większości tradycyjnych potraw. Dzieje się tak dlatego, że tymianek nadaje głębi smaku wszelakim zupom, gulaszom i zapiekankom oraz niemal każdej potrawie zawierającej mięso. Wraz z majerankiem, pietruszką i liściem laurowym tworzą bukiet garni (ozdobny).

Tymianek jest rośliną rodzimą obszaru śródziemnomorskiego – wiele jego gatunków można znaleźć w południowej Europie, zachodniej Azji i w północnej Afryce. Choć istnieje ponad 100 odmian tymianku, w tym wiele mieszańców, tak naprawdę tylko ogrodowy i cytrynowy mają znaczenie kulinarne. Gatunki ozdobne takie jak: tymianek westmoreland, tymianek złoty, srebrny, szary, podgatunki tymianku cytrynowego i kminkowy rzadko wykorzystuje się w gotowaniu.

Opis tymianku
Tymianek ogrodowy to mała wieloletnia krzewinka, różniąca się wyglądem w zależności od warunków glebowych i klimatycznych. Tymianek ogrodowy jest sztywny i krzaczasty, posiada wyprostowane łodygi, z których wyrastają parami małe, wąskie, eliptyczne szaro-zielone liście, czasem rdzawo-czerwone od spodu, długości 5-10mm. Różowo-białe kwiaty rosnące spiralnie na końcach gałęzi są szczególnie atrakcyjne dla pszczół.

Tymianek charakteryzuje się ostrym, ciepłym, pikantnym i przyjemnym aromatem. Jego smak jest ostry i odświeżający oddech, do czego przyczynia się obecność lotnego olejku - tymolu. Tymianek cytrynowy to skrzyżowanie tymianku ogrodowego z dużym dzikim tymiankiem. Jest mniejszy, o podobnym pokroju, osiągający 15 cm wysokości. Liście tymianku cytrynowego są bardziej zielone niż tymianku ogrodowego i choć charakteryzuje je mniej ostry smak, mają szczególnie atrakcyjną nutkę cytrynową. Dziki tymianek jest chyba najbardziej znaną roślinką okrywową porastającą ubytki skalne, wypełniającą szczeliny piaskowców.

Świeży tymianek ogrodowy i cytrynowy można zazwyczaj kupić w pęczkach bezpośrednio u detalistów. Tymianek jest na tyle krzepką i wytrzymałą rośliną, że nie ma właściwie obawy zakupu zwiędłych egzemplarzy. Jednakże można obawiać się czegoś zupełnie odwrotnego - jeśli tymianek jest podlewany zbyt często, liście zaczynają czernieć i tracić smak. Pęczek tymianku utrzyma swą świeżość w lodówce przez ponad tydzień. Liście można obciąć i zamrozić z małą ilością wody w pojemnikach na kostki lodu, a całe gałązki można owinąć folią i zamrozić – w takiej postaci można je przechować nawet do kilku miesięcy. Tymianek ogrodowy jest odmianą, którą suszy się najczęściej, jest także łatwo dostępna w supermarketach i sklepach spożywczych.

Tymianek cytrynowy jest rzadko spotykany w postaci suchej, bardziej ze względu na brak popytu, niż na małą zdolność zachowania smaku po wysuszeniu. Dobrej jakości suszone liście są szaro-zielone, a pęczki nie powinny zawierać żadnych kawałków łodyg, ponieważ nie miękną one w trakcie gotowania, przez co spożywanie potrawy przyprawione tymiankiem w takiej formie może stać się kłopotliwe.

Przygotowanie i przechowywanie tymianku
Na Bliskim Wschodzie, zielony tymianek charakteryzujący się ostrym smakiem określany jest terminem „zatar”, który oznacza mieszankę zawierającą tymianek, ziarna sezamu, sumak i sól. Kupując tymianek na obszarze Bliskiego Wschodu, nazwiemy go ziołem zaatar, natomiast zmieszany z sumakiem – zatar mix. Tymianek powinno się przechowywać w taki sam sposób, jak inne suszone zioła, w szczelnym opakowaniu z daleka od promieni słonecznych, ciepła i wilgoci. Tymianek przechowywany prawidłowo może przetrwać dłużej niż większość suszonych ziół - od 18 miesięcy do dwóch lat.

tymianek suszonyZastosowanie kulinarne tymianku
Tymianek ma delikatny posmak goździków. W kuchni francuskiej uważany jest za jedno z najznakomitszych ziół. Liście i gałązki tymianku dodawane są do sałatek jak ozdoba oraz do powszechnie znanej potrawy clam chow (zupa krem z mięczaków). Tymianek wchodzi w skład bouquet garnis (pietruszka, liść laurowy i tymianek), ma także szerokie zastosowanie w kuchni francuskiej, kreolskiej i kajuńskiej. Tymianek doskonale komponuje się z cielęciną, jagnięciną, wołowiną, drobiem, rybami, podkreśla smak farszów, pasztetów, wędlin, gulaszów, zup i bulionów. Można go także dodać do chleba, masła ziołowego, majonezu ziołowego, aromatyzowanego octu, musztardy a także do zapiekanek z fasoli i soczewicy. Tymianek nadaje ciekawy aromat pomidorom, cebuli, ogórkom, marchwi, oberżynom, pasternakowi, porom, pieczarkom, szparagom, zielonej fasoli, brokułom, słodkiej papryce, ziemniakom, szpinakowi, kukurydzy, groszkowi, serom, jajkom i ryżowi. Jego smak dobrze łączy się z cytryną, czosnkiem i bazylią. Z wymienionymi produktami dobrze łączy się również tymianek cytrynowy – osiągniemy jednak odrobinę inny smak.

Właściwości lecznicze tymianku
Ze względu na właściwości lecznicze tymianku, jego reputacja rosła na przestrzeni wieków. Uważano, że łagodzi objawy padaczki i melancholii. Od XV do XVII wieku, uważano że tymianek zwalcza plagi, które przetaczały się przez całą Europę, a w czasach I wojny światowej, olejek z tymianku wykorzystywano na polach walki jako środek antyseptyczny. Sądzono, że tymianek ma wpływ na ludzką psychikę – np. zupa z piwa i tymianku była antidotum na nieśmiałość. Wierzono także, że tymianek działał pozytywnie na pewien zakres zaburzeń nerwowych, w tym na koszmary senne. Tymianek „przypłynął” do Nowego Świata wraz z pierwszymi osadnikami z Europy, a dziś rośnie dziko w niektórych obszarach Ameryki Północnej.

Olej z tymianku wykorzystywano podczas I wojny światowej w leczeniu infekcji oraz przeciwbólowo. Część rośliny rosnąca powyżej gruntu była wykorzystywana w celach leczniczych. Podstawowymi składnikami chemicznymi tymianku są: olejek eteryczny (borneol, karwakrol, cymol, linalol, tymol), tanina, flawonoidy (apigenina, luteolina), saponiny i kwasy triterpenowe. Niewielka ilość tego zioła ma działanie uspokajające, natomiast większe porcje są stymulujące. Zioło to jest używane przeciwko tęgoryjcom, glistom i nicieniom.

Tymianek ma także działanie rozgrzewające i pobudza wydzielanie się śluzu w płucach i jest pomocny przy zatwardzeniach. Zapobiega zakażeniom bakteryjnym, grzybiczym i wirusowym. Oba składniki tymol i karwakrol działają rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Tymianek pomaga w trawieniu pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu, był także używany do konserwacji mięsa.

Tymianek można również stosować miejscowo - do płukania gardła, przy zapaleniu krtani, owrzodzeniu jamy ustnej, bólu gardła, grzybicy, zapaleniu migdałków i przykrym oddechu. Wchodzi także w skład dentystycznych płynów przeciwpróchniczych.

Tymianek stosowano jako kompres na płuca w takich schorzeniach jak: astma, zapalenie oskrzeli, przeziębienia, grypa, a także jako okład na rany, zapalenie piersi, ukąszenia i użądlenia owadów. Znalazł również zastosowanie do przemywania zmęczonych oczu oraz jako płukanka przeciwłupieżowa. Olejek dodawany jest do mydeł i inhalacji przeciwdepresyjnych.

Kraj pochodzenia Grecja